Język polski potrafi zaskakiwać. Pochodzenie niektórych zwrotów jest naprawdę ciekawe, podobnie jak źródło zasad pisowni. Dzisiaj przedstawię Wam kilka ciekawostek językowych – być może o nich jeszcze nie słyszeliście.
Przecinek czy bez przecinka?
Ni pies, ni wydra piszemy z przecinkiem, ale na łeb na szyję już bez niego. Żeby upewnić się, że konkretny zwrot jest na tyle utarty, że nie potrzebuje dodatkowego znaku w zapisie, zajrzyjcie do słownika.
Średnik
Czy wiedzieliście, że średnik to najrzadziej używany znak interpunkcyjny w polszczyźnie? Z badań przeprowadzonych przed ponad dwudziestoma latami wynika, że średnik stosujemy zaledwie w 0,90 % przypadków, gdy stawa się jakikolwiek znak interpunkcyjny.
Odkrywca czy wynalazca?
Wyrazy odkrywca i wynalazca nie są synonimami. Pierwsze słowo odnosi się do kogoś, kto odkrywa coś, co istniało już wcześniej (np. atomy, nowe lądy, elektryczność, grawitację). Drugi termin oznacza kogoś, kto wynajduje lub opracowuje coś zupełnie nowego (maszynę parową, proch strzelniczy, mikroskop).
Min, min. i m.in. – od czego to skróty?
Przywołane skróty pochodzą od trzech różnych wyrazów (lub wyrażeń). Chociaż są podobne, a ich zapis różni się tylko kropkami, każdy z nich przypisano do innego słowa czy słów. Min bez żadnych kropek to skrót od minut. Min. z kropką jest skrótem od wyrazu minimum, a m.in. z dwiema kropkami od między innymi.
Węzeł gordyjski
Węzeł gordyjski z popularnego związku frazeologicznego można wyłącznie przeciąć, a nie rozplątać czy rozwiązać. Zgodnie z mitologią grecką ów węzeł słynął właśnie ze swojej nierozwiązywalności.
Kawa
Słowo kawa, nim zostało przypisane do napoju z ziarna kawowca, znaczył tyle, co kawka, czyli ptak z rodziny krukowatych. Przenośnie oznaczał drwinę, gadającego bzdury, a czasownik kawić znaczył drwić, pleść głupoty, bałamucić.
Ciemno i jasno
Wyraz ciemno jest przysłówkiem i rzeczownikiem. Ale w stosunku do jasno nie zachodzi już analogia. Słowo to jest wyłącznie przysłówkiem. Obecnie ciemno jako rzeczownik odbiera się jako anachronizm. Wyraz zastąpiła ciemność.
Kurek
Słowo kurek ma kilka różnych znaczeń. Wyraz oznacza kran, zawór, koguta, kurczaka, wiatrowskaz umieszczany na dachu albo element broni palnej. W zależności od znaczenia biernik tego rzeczownika ma inne brzmienie. Dla nieżywotnych będzie to kurek, a dla żywotnego kurka. Jednak w przypadku wiatrowskazów biernik to również kurka, dlatego że element ten wziął swoją nazwę od żywotnego koguta.
Patrzyć i patrzeć
Czasowniki patrzyć i patrzeć są równoprawne. Popularność ich użycia zależy jednak od czasu gramatycznego. Bezokolicznikowa forma patrzeć jest częstsza niż patrzyć, ale w czasie przeszłym patrzyłam jest powszechniejsza niż patrzałam.
Góral i góral
Rzeczownik góral można pisać wielką lub małą literą? Pisany małą literą góral to „rdzenny mieszkaniec gór, człowiek wywodzący się z rdzennej ludności zamieszkującej góry”, np. górale himalajscy, a Góral to „mieszkaniec północnej części Karpat Zachodnich”, np. Górale, Górale polscy, Górale słowaccy.
Cię i ciebie
Czy wiecie, że form zaimków cię i ciebie nie możemy stosować zamiennie? Forma cię występuje wyłącznie w pozycji nieakcentowanej, a ciebie – w akcentowanej.
Akcentowanie nauki
Wymawiając słowo nauka mamy możliwość postawienia w nim akcentu na dwa sposoby. W podstawowej wersji akcent pada na przedostatnią sylabę nauka. Możemy jednak również stawiać akcent na sylabę trzecią od końca, czyli nauka.
To już wszystkie ciekawostki na dziś. Mam nadzieję, że udało mi się Was czymś zaskoczyć.
Przecinki to moja achillesowa pięta. Mimo tysięcy wpisów na blogu oraz kolejnych tysięcy różnych innych tekstów pozostawionych tu i tam nadal mam poważne problemy ze stawianiem przecinków. Już się chyba nie nauczę…
Z wymienionych tu ciekawostek zaskoczyła mnie „kawa”. Człowiek się uczy całe życie! (chyba że chodzi o interpunkcję, wtedy się nie uczy za bardzo).
Pozdrawiam zza blogowej miedzy.